Hỏi bất kỳ ai từng mắc bệnh gút và điều đầu tiên họ nhắc đến chính là sự đau đớn khủng khiếp của nó — và căn bệnh này thường bị hiểu lầm.
Bệnh gút, một dạng viêm khớp vô cùng đau đớn, có thể xảy ra ở bất kỳ ai. Nguyên nhân do nồng độ acid uric trong máu tăng cao, dẫn đến sự hình thành các tinh thể urat tại khớp. Khi cơ thể sản xuất quá nhiều acid uric hoặc không loại bỏ được chúng hiệu quả, các đợt bùng phát bệnh gút có thể xảy ra. Đặc biệt, những người mắc bệnh thận có nguy cơ cao hơn vì chức năng thận suy giảm khiến acid uric tích tụ trong cơ thể.
Các cơn gút thường xảy ra đột ngột, gây đau đớn dữ dội, sưng đỏ tại khớp, và được gọi là các đợt bùng phát. Những đợt này không chỉ gây đau mà còn khó kiểm soát, làm gián đoạn nghiêm trọng các hoạt động hàng ngày như công việc, giải trí, hay sinh hoạt gia đình.
1. Nguyên nhân và những điều cần biết về bệnh gút
1.1 Nguyên nhân gây bệnh gút
- Bệnh gút xảy ra do nồng độ acid uric trong cơ thể quá cao.
- Trong điều kiện bình thường, cơ thể duy trì mức urat ổn định mà không gây ra vấn đề. Tuy nhiên, khi nồng độ này vượt quá ngưỡng cho phép hoặc cơ thể không thể đào thải acid uric hiệu quả, các tinh thể urat sắc nhọn bắt đầu lắng đọng trong các khớp, gây ra đau đớn và sưng nghiêm trọng.
1.2 Yếu tố ảnh hưởng đến nồng độ acid uric
Một số loại thực phẩm và đồ uống làm tăng sản xuất acid uric:
- Thịt đỏ và nội tạng: thịt bò, gan, thận.
- Cá có dầu: cá trích, cá thu, cá mòi, trứng cá.
- Thực phẩm chứa chiết xuất nấm men: Marmite, Bovril, Vegemite.
- Rượu: bia và rượu mạnh đặc biệt làm tăng nồng độ urat.
Lưu ý: Bạn không cần loại bỏ hoàn toàn các thực phẩm này mà chỉ nên hạn chế tiêu thụ với số lượng lớn.
2. Các giai đoạn phát triển của bệnh gút
Bệnh gút thường được chia thành bốn giai đoạn:
Giai đoạn 1: Tăng acid uric máu
Trong giai đoạn này, nồng độ acid uric trong máu tăng cao nhưng không gây ra triệu chứng rõ ràng và không liên quan đến bệnh gút hoặc sỏi thận. Vì không có dấu hiệu cụ thể, giai đoạn này thường không được điều trị.
Giai đoạn 2: Cơn gút cấp tính
Đây là giai đoạn xảy ra các cơn đau gút cấp tính kèm theo viêm ở một hoặc nhiều khớp. Các cơn đau thường đột ngột và gây khó chịu nghiêm trọng.
Giai đoạn 3: Khoảng thời gian giữa các đợt bùng phát
Giai đoạn này là khoảng nghỉ giữa các cơn gút cấp tính, khi người bệnh không có triệu chứng nhưng vẫn có nguy cơ tái phát cao. Mặc dù cảm thấy bình thường, acid uric vẫn có thể tích tụ trong cơ thể.
Giai đoạn 4: Bệnh gút mạn tính có cục tophi
Ở giai đoạn này, bệnh chuyển sang tình trạng viêm khớp gút mãn tính. Các khớp có thể hình thành “hạt tophi” hoặc cục lắng đọng acid uric dưới da. Các cơn gút cấp tính trở nên thường xuyên hơn và gây đau đớn ngay cả khi không có cơn bùng phát rõ ràng.
Hạt tophi có thể vỡ ra và tiết dịch chứa tinh thể acid uric màu trắng. Quá trình này có thể gây nhiễm trùng do vi khuẩn xâm nhập qua da và dẫn đến các nhiễm trùng sâu. Hơn nữa, những bệnh nhân có hạt tophi thường dễ bị sỏi thận liên quan đến acid uric, đặc biệt nếu họ sản xuất quá nhiều acid uric và có lượng acid uric trong nước tiểu cao trong vòng 24 giờ.
3. Ai Có Nguy Cơ Mắc Bệnh Gút?
Bệnh gút phát triển khi cơ thể tạo ra quá nhiều acid uric hoặc không loại bỏ đủ lượng acid uric qua nước tiểu (hoặc cả hai). Trong khoảng 90% các trường hợp, nguyên nhân phổ biến nhất là cơ thể không thể đào thải acid uric hiệu quả. Sự giảm bài tiết này thường bắt nguồn từ các nguyên nhân như:
- Yếu tố di truyền: Khiếm khuyết ở các chất vận chuyển anion hữu cơ trong thận, dẫn đến việc tái hấp thu acid uric quá mức vào máu.
- Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu, aspirin liều thấp, hoặc rượu có thể làm giảm khả năng bài tiết acid uric.
- Bệnh lý nền: Thận hoạt động kém cũng làm giảm khả năng loại bỏ acid uric.
Khoảng 10% trường hợp còn lại do sản xuất quá nhiều acid uric. Điều này có thể liên quan đến:
- Khiếm khuyết enzyme di truyền: Sự hoạt động quá mức của enzyme trong quá trình phân hủy purin khiến cơ thể sản sinh lượng lớn acid uric.
- Phá hủy tế bào: Các tình trạng như hóa trị liệu tiêu diệt tế bào khối u làm giải phóng nhiều purin từ DNA, dẫn đến gia tăng acid uric trong máu.
- Thực phẩm giàu purin: Thịt, nước sốt thịt, bia và các thực phẩm tương tự cũng góp phần làm tăng acid uric.
Tỷ Lệ Nam Nữ và Độ Tuổi: Nam giới có nguy cơ mắc bệnh gút cao hơn nữ giới, với tỷ lệ 9:1, và thường khởi phát ở độ tuổi 40–60. Bệnh khá hiếm ở phụ nữ trước mãn kinh, do estrogen giúp tăng cường bài tiết acid uric qua nước tiểu, từ đó giảm nồng độ trong máu.
Yếu Tố Kích Hoạt: Chấn thương, chẳng hạn như va đập vào ngón chân, có thể kích hoạt một cơn gút nếu các tinh thể acid uric đã bão hòa trong khớp.
Cơ Chế Viêm và Mô Hình Que Diêm:
Khi tinh thể acid uric tích tụ trong dịch khớp, cơ thể sẽ kích hoạt phản ứng viêm. Các bạch cầu trung tính (tế bào bạch cầu) bao bọc tinh thể acid uric, giải phóng cytokine gây ra các triệu chứng viêm như nóng, đỏ, sưng và đau.
Một mô hình hữu ích để hình dung tình trạng này là "que diêm" của Wortmann: tinh thể acid uric có thể nằm yên trong khớp như que diêm chưa cháy, nhưng khi bị kích thích (do gia tăng số lượng hoặc các yếu tố khác), chúng "bắt lửa," gây ra viêm. Điều trị bệnh gút tập trung vào hai hướng: giảm viêm (dập tắt que diêm cháy) hoặc loại bỏ tinh thể acid uric (loại bỏ que diêm).
4. Những khớp nào liên quan đến bệnh viêm khớp do gút và tại sao bệnh này thường gặp nhất ở bàn chân?
Bệnh viêm khớp do gút chủ yếu ảnh hưởng đến các khớp ở vùng chân, đặc biệt là khớp ngón chân cái, khớp cổ chân, khớp giữa bàn chân và đầu gối. Khớp ngón chân cái, hay còn gọi là khớp bàn chân ngón chân cái đầu tiên, là khớp bị ảnh hưởng sớm nhất ở khoảng 75% bệnh nhân, và cuối cùng chiếm hơn 90% trường hợp mắc bệnh. Điều này là do khớp ngón chân cái phải chịu một lượng áp lực lớn trong quá trình đi lại hoặc chạy, đặc biệt là khi có sự di chuyển mạnh tác động lên bàn chân.
Ngoài ra, các khớp khác như ngón tay, cổ tay cũng có thể bị ảnh hưởng nếu bệnh gút không được điều trị đúng cách. Tuy nhiên, khớp vai và khớp hông rất hiếm khi bị tác động bởi bệnh này.
5. Cơn gút trông như thế nào và cảm thấy ra sao? Bàn chân hoặc ngón chân bị gút trông như thế nào?
Cơn gút thường gây ra cảm giác đau đớn dữ dội, đặc biệt là ở các khớp bị ảnh hưởng. Khi bị cơn gút, các khớp thường có biểu hiện sưng, đỏ và nóng, cảm giác đau có thể nghiêm trọng đến mức khó chịu khi chạm vào. Viêm là một phần của đợt bùng phát gút, có thể kéo theo các triệu chứng toàn thân như sốt, ớn lạnh, mệt mỏi và cảm giác khó chịu.
Khớp bị gút, đặc biệt là ở bàn chân hoặc ngón chân, có thể trở nên sưng to và rất nhạy cảm. Những lắng đọng acid uric có thể tạo thành các khối gọi là tophi, dễ nhận thấy dưới da, đặc biệt ở các khớp như bàn chân và khuỷu tay. Một số cơn gút có thể tự hết sau một thời gian ngắn, nhưng phần lớn sẽ kéo dài từ một tuần đến vài tuần nếu không được điều trị. Cơn gút bùng phát thường rất đau đớn và có thể làm cho việc đi lại trở nên khó khăn, khiến nhiều người cần đến sự can thiệp y tế để giảm đau và điều trị.
Xem thêm: Dấu Hiệu Nhận Biết Mức Acid Uric Bất Thường và Bí Quyết Duy Trì Mức An Toàn
6. Làm thế nào để ngăn ngừa cơn gút?
Để ngăn ngừa các cơn gút, chế độ ăn uống và duy trì cân nặng hợp lý đóng vai trò quan trọng. Thực phẩm có thể trực tiếp tác động đến sự phát triển của bệnh, vì vậy người bệnh cần hạn chế các thực phẩm giàu purin như thịt đỏ, hải sản và bia, vì chúng có thể làm tăng nồng độ acid uric trong cơ thể. Đặc biệt, việc giảm cân cũng rất hữu ích, mặc dù chỉ điều chỉnh chế độ ăn uống không phải lúc nào cũng đủ để ngăn ngừa cơn gút, và nhiều bệnh nhân cần dùng thuốc để kiểm soát nồng độ acid uric.
Bên cạnh chế độ ăn uống, hoạt động thể chất cũng giúp duy trì cân nặng khỏe mạnh, giảm nguy cơ phát triển bệnh gút và giảm các cơn gút. Hãy tập những bài tập thể dục tác động thấp như yoga, đi bộ, ... kết hợp với chế độ ăn uống hợp lý, có thể giúp ngăn ngừa các đợt bùng phát bệnh gút. Khi nhận thấy các dấu hiệu cảnh báo cơn gút sắp xảy ra, như sưng, đỏ, nóng và đau ở khớp, bệnh nhân cần chú ý điều chỉnh để giảm nguy cơ tái phát.
7. Cách kiểm tra mức độ gout tại nhà
Với sự phát triển của công nghệ y tế, việc kiểm soát bệnh gout tại nhà đã trở nên dễ dàng và thuận tiện hơn. Bạn không còn cần phải đến bệnh viện thường xuyên mà vẫn có thể theo dõi các chỉ số liên quan để quản lý bệnh hiệu quả.
7.1 Sử dụng máy đo acid uric tại nhà của FaCare
Máy đo acid uric tại nhà là thiết bị hiện đại, giúp bạn kiểm tra nhanh chóng và chính xác mức độ acid uric trong máu – yếu tố quan trọng để theo dõi bệnh gút. Các máy đo của FaCare được thiết kế nhỏ gọn, dễ sử dụng, phù hợp cho người dùng ở mọi độ tuổi. Thiết bị này không chỉ giúp bạn quản lý bệnh gút hiệu quả mà còn giảm thiểu thời gian và chi phí đến các cơ sở y tế.
